Historia nie pisze się sama. Piszą ją ludzie, a poczynania i zdarzenia ją uzupełniają. Nieżyjący od 43 lat ksiądz pallotyn Józef Sadzik i jego dzieło Centre du Dialogue to historia sięgająca pięciu dekad. Historia dialogu między ludźmi i ,,spotkania z człowiekiem w całej otwartości”. 50 lat to szmat czasu, a zatroskanie o to dobro, które zaprzątało myśli inicjatora paryskiego Centrum Dialogu w czasach tzw. żelaznej kultury, się nie zdewaluowało. Utworzone w siódmej dzielnicy Paryża przy ulicy Surcouf pod numerem 23, po kilkunastu latach zyskało miano, jak to określiła Julia Hartwig, Arki Noego. 14 grudnia 1973 roku jest datą historyczną i niezmiernie ważną w paryskiej działalności Księży Pallotynów, a ulica Surcouf swoim Centrum Dialogu, jak pisał Adam Zagajewski, „tworząca model tolerancji, model Polski katolickiej i otwartej’’ zamieniła ,,Paryż na Warszawę’’. Powstało miejsce dla wszystkich, gdzie przepływ informacji, wymiana myśli, porozumienie i zaufanie stawiało naprzeciw siebie intelektualistów katolickich i agnostyków, monarchistów i republikanów, ludzi o różnych przekonaniach i różnorakich profesjach.
Spotkania w pallotyńskiej sali-kaplicy zaprojektowanej przez Jerzego Chudzika, którą do dzisiaj zdobi Apokalipsa Jana Lebensteina, były w latach siedemdziesiątych, osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX wieku prawdziwym ewenementem gromadzącym rzesze słuchaczy i wielkie nazwiska. Strony Złotej Księgi są wypełnione tymi nazwiskami. Nie sposób wszystkich wymienić. Wielu odeszło do wieczności. Ale dialog trwał nadal. Nie brakowało go również w pierwszej dekadzie nowego wieku. Jednak historyczne uwarunkowania i przemiany społeczne w kraju osłabiły częściowo działalność Centrum Dialogu. Polska stała się wolnym i demokratycznym krajem, zmieniły się priorytety słuchających i słuchanych. Pallotyńska ,,otwarta przestrzeń’’ całkowicie nie zamilkła, ale jakby się skurczyła, nieco zapominając o ciągłej konfrontacji odmiennych postaw. A przecież jedność w różnorodności powinna być możliwa w każdej sytuacji i przy każdej zmianie, tak kulturowej, społecznej, jak i politycznej. Ożywienie, na szczęście, nastąpiło w ubiegłym roku. Można powiedzieć, iż ulica Surcouf przeżywa swój renesans. W pallotyńskiej sali-kaplicy słychać znowu gwar i ciekawskich nie brakuje. Daleko jeszcze do frekwencji z najsłynniejszych wieczorów, ale wydaje się, że po nowym otwarciu Centrum zmierza w dobrym kierunku. Nowe, młodsze pokolenie zapisuje powoli kolejne karty historii tego miejsca kontynuując najlepsze pallotyńskie tradycje.
17 listopada 2023 roku przy ulicy Surcouf w Paryżu miał miejsce wieczór „Józef Sadzik – dzieło i dramat twórcy Centre du Dialogue”, poświęcony założycielowi Centrum Dialogu. To było już siódme z serii spotkanie od momentu ożywienia działalności paryskiego ośrodka, spotkanie przybliżające najbardziej zasłużone postaci. A rozpoczęło się wszystko w listopadzie 2022 roku, od przypomnienia przez Monikę Florek-Mostowską sylwetki Jana Lebensteina. Zwrócenie się w stronę chlubnej pallotyńskiej tradycji stało się możliwe dzięki otwartości i przychylności obecnego superiora i szefa Centre du Dialogue ks. Krzysztofa Hermanowicza. Trud realizacji przedsięwzięcia wzięła na swoje barki wiceprezeska Pallotyńskiej Fundacji Salvatti, publicystka i teolożka Monika Florek-Mostowska. Wsparli ją: redaktor „Recogito” ks. Marek Wittbrot oraz malarz i grafik Artur Majka. Monika Florek-Mostowska podjęła się niełatwego i ryzykownego zadania. Dbając o stronę techniczną i merytoryczną całego przedsięwzięcia jest równocześnie prowadzącą wieczory w Centrum Dialogu.
W listopadzie 2023 roku przybliżyła postać założyciela paryskiego Centrum. O idei Sadzika i tradycji tego miejsca mówiła dziennikarka Barbara Sułek-Kowalska. Teksty Sadzika przeczytał Andrzej Chyra, aktor związany na co dzień z Teatrem Nowym w Warszawie.
Nazwisko Sadzika na szczęście nie zostało zapomniane. Jubileuszowe spotkania, oprócz założyciela Centre du Dialogue, przypomniały wybitnych, nieżyjących twórców związanych z pallotyńskim ośrodkiem – warto by dodać – swoistym fenomenem kulturowym. W marcu 2023 roku o Alinie Szapocznikow mówiła Iwona Szmelter, konserwatorka sztuki i profesorka nauk plastycznych na Uniwersytecie Warszawskim. W kwietniu ks. Janusza St. Pasierba przywróciła pamięci Agnieszka Laddach, adiunkt Centrum Badań Figuracyjnych na Wydziale Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego, a jego wiersze przeczytały Elisabeth Duda i Aleksandra Moskal. Majowe spotkanie poświęcone Stefanowi Kisielewskiemu ubogacił jego syn, dziennikarz radiowy i telewizyjny Jerzy Kisielewski, któremu towarzyszyła Małgorzata Gąsiorowska, zajmująca się teorią i krytyką muzyczną, od 1982 roku należąca do Związku Kompozytorów Polskich.
Na czerwcowym wieczorze polskiemu aktorowi Olgierdowi Łukaszewiczowi przypadła w udziale interpretacja poezji Czesława Miłosza, a o poecie mówiła jego była asystentka i sekretarka Renata Gorczyńska. Powakacyjne, wrześniowe spotkanie zostało poświęcone Zbigniewowi Herbertowi; wiersze poety czytał Dawid Ogrodnik, aktor popularny ostatnio dzięki głównej roli w filmie Johnny, zaś o istocie poezji Herberta mówił poeta z Gniezna Maciej Krzyżan.
W październiku Olgę Scherer, profesorkę teorii literatury i komparatystyki literackiej, wspominali: ponownie zaproszona do Centrum Dialogu jej przyjaciółka i eseistka Renata Gorczyńska oraz pracownik naukowy Bibliothèque nationale de France Wojciech Kolecki. Tego wieczoru teksty współpracowniczki Sadzika czytała aktorka teatralna i filmowa Katarzyna Warnke. Należy podkreślić, iż przygotowanie każdego spotkania w Centre du Dialogue wymaga olbrzymiego nakładu pracy, żmudnych interwencji i zabiegów, jak i odpowiednich funduszy. Realizacja ambitnych planów stała się możliwa dzięki wsparciu Kancelarii Prezesa Rady Ministrów w ramach konkursu „Polonia i Polacy za granicą 2023”.
W ważnym dla Centre du Dialogue dniu, dokładnie 50 lat po inauguracyjnym wystąpieniu Stefana Kisielewskiego, czyli 14 grudnia 2023 roku na godzinę 19:30 organizatorzy jubileuszu zapraszają na swego rodzaju podsumowanie. W gronie międzynarodowych gości, bohaterów spotkania „Dialog. Utopia czy rzeczywistość?”, znaleźli się: zamieszkała w Londynie litewska pisarka i historyczka sztuki Kristina Sabaliauskaitė, pochodzący z Azerbejdżanu historyk i politolog związany z Uniwersytetem w Bonn Zaur Gasimov, pochodzący z Mazur niemiecko-polski pisarz Artur Becker, kanadyjski pisarz o duńsko-polskich korzeniach Søren Gauger, nowojorski publicysta i tłumacz Jason Goldsmith, oraz uczeń Janusza Pasierba, historyk sztuki i biskup pomocniczy diecezji warszawskiej Michał Janocha. Organizację jubileuszowego spotkania dofinansowało Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Swój udział w jubileuszowych obchodach ma również Ambasada RP w Paryżu, bowiem 15 grudnia w pomieszczeniach ambasady jubileusz uświetni recital polskiego pianisty Marka Drewnowskiego, w 1978 roku interpretatora utworów Romana Palestra i Stefana Kisielewskiego w Centrum Dialogu, oraz występ urodzonego we Francji i wychowanego w Szwajcarii, obecnie związanego z Polską aktora Philippe’a Tłokińskiego. Jubileuszowe wieczory 14 i 15 grudnia poprowadzi Monika Florek-Mostowska.
Powstałe w 1973 i istniejące do dzisiaj Centre du Dialogue przy rue Surcouf w Paryżu to niewątpliwie niezwykłe miejsce, inspirująca, ozdobiona witrażami Jana Lebensteina przestrzeń, gdzie można zmienić swój punkt widzenia, odkryć bogactwo treści i poznać nietuzinkowych ludzi. Wielka w tym zasługa zmarłego w 1980 roku Józefa Sadzika, jak i tych, którzy odważyli się podjąć nowy dialog w świecie, który bardziej dąży do konfrontacji niż do porozumienia.
Anna SOBOLEWSKA
Anna Sobolewska – urodziła się w Białymstoku. Studiowała pedagogikę w Krakowie. Współpracowała między innymi z paryską Galerią Roi Doré i ukazującymi się we Francji czasopismami: „Głos Katolicki” i „Nasza Rodzina”. W roku 2015 w Éditions Yot-art wydała książkę Paryż bez ulic. Jocz, Niemiec, Urbanowicz i inni. Od ponad trzydziestu lat mieszka w Paryżu.
Recogito, rok XXIV, grudzień 2023
