Rafał Żebrowski (1954 – 2024) – poeta, historyk, wiarygodny przyjaciel

Rafał Żebrowski (Warszawa, 2016) ©.Zofia Borzymińska

W sobotę wieczorem 14 grudnia 2024 roku zmarł w Warszawie historyk i poeta Rafał Maria Żebrowski urodzony w Gdyni (1954), absolwent Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego (1972), polski historyk, doktor habilitowany, pisarz i poeta, autor książek, artykułów naukowych i publicystycznych, m.in.: Polin. Kultura Żydów polskich w XX w. (Zarys), oprac. wspól­ne z Zofią Borzymińską (1993); Mojżesz Schorr i jego listy do Ludwika Gumplowicza (1994); Dzieje Żydów w Polsce. Kalendarium (1993); Dzie­je Żydów w Polsce. 1918–1939. Wybór tekstów źródłowych (1993); Polski słownik judaistyczny. Dzieje. Kultura. Religia. Ludzie, oprac. wspólne z Zo­fią Borzymińską (2003); Żydowska Gmina Wyznaniowa w Warszawie. 1918–1939. W kręgu polityki (2012). Przez dekady pracownik naukowy w Żydowskim Instytucie Historycznym, zajmujący się dziejami Ży­dów w Warszawie w XIX i XX w. Wielbiciel historii i kultury Lwowa. Wielokrotnie brał udział w spotkaniach pisarzy oraz naukowców pol­skich i ukraińskich „Dialog Dwóch Kultur” w Muzeum Juliusza Słowac­kiego w Krzemieńcu. Był siostrzeńcem Zbigniewa Herberta, autorem prozy biograficznej o wuju, m.in. Zbigniew Herbert. Kamień, na którym mnie urodzono (2011). Jako poeta debiutował w czasopiśmie „Student”, w archiwum domowym zostały zachowane jego wczesne utwory (np. w korespondencji Herbert – Miłosz).

Publikował utwory poetyckie w alma­nachu polsko-ukraińskim Czas pojąć ten świat – czas ukoić ból (2024), który powstał we współpracy z „Recogito”. Przez wiele lat drukował w „Roczniku Lwowskim”, a także na paryskim portalu pallotynów. Jego szkice historyczne i eseje podróżne m.in. o kul­turze Hiszpanii ukazywały się w „Gazecie Obywatelskiej” (2016–2019).

Został uhonorowany Srebrnym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” podczas inauguracji I Międzynarodowego Kongresu Współczesnej Literatury Polskiej oraz XV edycji Warsztatów Herbertowskich (2018). Mieszkał w Warszawie.

W ostatnim roku ciężko chorował, długotrwałe leczenie osłabiło organizm, jednak z cierpliwością i nadzieją czekał na pierwszą książkę poetycką, do której wydania zachęcałam naszego przyjaciela od kilku lat. Wiersze nowe i publikowane w prasie literackiej zostały zebrane w tomiku Póki myśl krąży i przygotowane do publikacji przez bydgoskich twórców Galerii Autorskiej – Jana Kaję i Jacka Solińskiego. Wydawcy, wiedząc o pogarszającym się stanie zdrowia, przyspieszyli druk i poeta mógł wziąć książkę do ręki, w przeddzień śmierci zobaczył swoje wiersze na stronach tomiku. Cenił dialog i w utworze Zamach zwraca się do czytelników wprost:

Okładka tomiku poetyckiego ©.Galeria Autorska, Bydgoszcz

Zaprawdę powiadam Wam
nie ma prawa mówić o cenie
kto nie jest gotów jej zapłacić

Puentę liryku Pychówka wiślana, powstałego w tonie osobistym, ujmuje z przekorą, po swojemu, jak zwykle autoironicznie, z  dystansem i poczuciem humoru:

w sumie i tak nieźle
tylko bolą ramiona od ciężkich wioseł
zupełnie jakby mi się miały
wyrżnąć skrzydła

Bez pogodnej obecności Rafała Żebrowskiego – i jego anegdotycznych opowieści z historią w tle – wszelkie spotkania literackie i towarzyskie już nie będą takie same, bo jak mało kto dawał nam z siebie wszystko, co najlepsze – przyjaźń i zaufanie, szlachetny gest i wiarygodność, poczucie tożsamości i wspólnotowej solidarności.

Teresa TOMSIA

Cytaty wierszy pochodzą z tomiku Rafała Żebrowskiego Póki myśl krąży (Galeria Autorska, Bydgoszcz 2025)

Teresa Tomsia – poetka, eseistka, animatorka kultury. Mieszka w Poznaniu.

Recogito, rok XXV, grudzień 2024