Retrospektywna wystawa czarno-białych fotografii z lat trzydziestych i pięćdziesiątych, których autorką jest pochodząca z Węgier Éva Besnyő, żyjąca w latach 1910-2003, była okazją do cofnięcia się w czasie i powrotu do przedwojennego Budapesztu, Berlina i Amsterdamu, a właściwie do kręgu przyjaciół, jak i do tego, co było dla niej inspiracją w latach młodości i w dojrzałym już wieku. Żyła 93 lata. Mając lat osiemdziesiąt nawiązała współpracę z bremeńskim Paula Modersohn-Becker Museum, stąd też ekspozycja jej poświęcona, prezentująca ponad 80 oryginalnych zdjęć.
Urodziła się w żydowskiej rodzinie w Budapeszcie i była drugą córką znanego adwokata Béli Blumengrunda, który w późniejszym czasie przyjął nazwisko Bernard Besnyő. Éva od najmłodszych lat interesowała się fotografią, jak również renomowanymi węgierskimi fotografikami, takimi jak: József Pécsi (1889-1956) i Làszló Moholy-Nagy (1895-1946) oraz Albert Renger-Patzsch (1897-1966). Dzięki swojej matce poznała także krąg młodych, węgierskich artystów, którzy szukali inspiracji twórczych poza Budapesztem. Éva Besnyő opuściła swoje rodzinne miasto w 1930 roku i zamieszkała w stolicy Niemiec. W latach 1930-1932 Berlin był dla niej miastem wolności i swobody. Nie ograniczał nikogo w otwartych politycznych dyskusjach, czego brakowało młodej adeptce sztuki fotograficznej w Budapeszcie. Wówczas dużo eksperymentowała, robiąc portrety i będąc pod wrażeniem prac Petera Wellera. Z tego okresu znane są jej serie fotografii, jakie wykonała swojemu przyjacielowi György’emu Kepesowi (1906-2001). Niestety sytuacja polityczna szybko uległa zmianie. Węgierska artystka z racji swego pochodzenia czuła się zagrożona i szykanowana. W 1932 roku opuściła Berlin z Johnem Fernhoutem (1913-1987) wybierając Amsterdam, a w 1933 została jego żoną. W tym czasie powstała seria zdjęć obrazujących miejską architekturę. Po rozwodzie w 1937 roku związała się z rysownikiem Wimem Brusse (1910-1978). Niestety i Amsterdam nie okazał się bezpiecznym schronieniem. Od 1941 roku nie mogła publikować fotografii pod swoim nazwiskiem, a od 1942 do 1944 roku zmuszona była do życia w ukryciu w Roterdamie i w Broek in Waterland. Na podstawie sfałszowanego genealogicznego drzewa w 1944 roku zostaje uznana za aryjkę. Po wojnie wychodzi za mąż za Wima Brusse i zostaje matką dwóch córek.
Éva Besnyő jest współzałożycielką holenderskiej federacji fotograficznej Gebonden Kunstenaars Federatie (Gkf). W Holandii odnalazła swoje miejsce na ziemi. Jej zaangażowanie twórcze można podzielić na dwa wyraźne okresy: lat trzydziestych, kiedy to należała do awangardy fotografów holenderskich, oraz czas po 1950 roku, kiedy po długim milczeniu zaistniała ponownie, robiąc reportaże fotograficzne, a także angażując się w feministyczne ruchy. W 2002 roku przekazała swoje negatywy do holenderskiego Maria Austria Instituut w Amsterdamie. Jej zaangażowanie i jej dorobek twórczy był wielokrotnie doceniany i nagradzany. Umarła w 2003 roku w Laren w Holandii.
Jej czarno-białe fotografie urzekają prostotą, a jednocześnie promieniują siłą spojrzenia i są nadzwyczaj nowoczesne. Nie utraciły swojego czaru i są przykładem innego, jak na wczesne lata XX wieku, nowatorskiego spojrzenia na pejzaż, człowieka i architekturę.
Anna SOBOLEWSKA
Paryż, marzec 2019
Anna Sobolewska – urodziła się w Białymstoku. Studiowała pedagogikę w Krakowie. Współpracowała między innymi z paryską Galerią Roi Doré i ukazującymi się we Francji czasopismami: „Głos Katolicki” i „Nasza Rodzina”. W roku 2015 w Éditions Yot-art wydała książkę Paryż bez ulic. Jocz, Niemiec, Urbanowicz i inni. Od ponad trzydziestu lat mieszka w Paryżu.
Recogito, rok XX, marzec 2019
