Król Herod Wielki, panujący w rzymskiej Judei w latach 37-4 p.n.e., z uwagi na szczególne znaczenie jego niewielkiego królestwa dla rzymskiego imperium Rzymu, jest przedmiotem niesłabnącego zainteresowania uczonych od ponad dwóch tysięcy lat. W końcowych latach jego rządów przyszedł na świat żydowski Mesjasz, Jezus z Nazaretu. Za rządów jego następców – dynastii herodiańskiej – narodziło się chrześcijaństwo oraz Kościół. Literatura naukowa dotycząca dziejów biblijnego Izraela w epoce Heroda jest olbrzymia. Pośród monumentalnych prac poświeconych jego życiu i dziełu należy wspomnieć: Peter Richardson, Herod, King of the Jews and Friend of the Romans (Edinbourg 1996), Abraham Schalit, König Herodes. Der Man Und sein Werk (Berlin 2001), czy nowa francuska biografia Christiana-Georges‘a Schwentzela, Hérode le Grand (Paris 2011). Warto przypomnieć, że na polskim rynku lat osiemdziesiątych XX wieku prof. Aleksander Krawczuk z UJ z Krakowa poświęcił trylogię Herod król Judei, Tytus i Berenika oraz Rzym i Jerozolima epoce Heroda i jego następców oraz początków chrześcijaństwa w Cesarstwie Rzymskim dynastii julijsko-klaudyjskiej z I wieku.
Przy tej okazji nie może zabraknąć dzieła wybitnego archeologa z Izraela, prof. Ehuda Netzera, The Architecture of Herod (Tübingen 2006), zmarłego w 2010 roku w wyniku wypadku, który wydarzył się podczas wykopalisk w twierdzy Herodion. Właśnie osobie tego znakomitego badacza poświęcono publikację wydawnictwa Errance Hérode le roi architecte [Herod król architekt], której autorem jest Jean-Michel Roddaz. Jest on znanym badaczem dziejów epoki augustiańskiej, profesorem Uniwersytetu Bordeaux. Publikacja oficyny Errance wyróżnia się bogatą szatą graficzną, między innymi oryginalną serią akwarel autorstwa Jean-Claude’a Golvina, badacza architektury starożytnej w CNRS, przechowywanych obecnie w Musée Départemental Arles Antique. Niezwykle pomocne będą również kolorowe zdjęcia z wykopalisk, dotyczące architektury herodiańskiej, oraz mapy i plany w opracowaniu Geneviève Verninas z Ausonius Institut na uniwersytecie Montaigne’a w Bordeaux.
Praca Jean-Michela Roddaza ukazuje trudne i burzliwe czasy rządów Heroda i jego dynastii. Na początku autor wprowadza nas w okres dziejów Judei w epoce powstania Machabeuszy i początków nowej żydowskiej monarchii Hasmoneuszy na przełomie II-I wieku p.n.e. Część pierwsza (strony 24-71) to naukowa analiza źródeł pisanych (dzieła sekretarza króla Heroda Mikołaja z Damaszku i historyka żydowskiego Józefa Flawiusza) oraz szeroka panorama rządów Heroda, aż do momentu dramatycznej śmierci króla i w konsekwencji uzależnienia jego następców od woli Augusta Oktawiana. W drugiej, obszernej części (strony 72- 141) poznajemy dogłębnie architekturę Heroda, która jest do dziś w Izraelu przedmiotem licznych badań: imponujące ruiny twierdz na Pustyni Judzkiej (Masada, Macheront), trzy luksusowe zimowe rezydencje królewskie w Jerycho, dzieła odbudowy świątyni Augusta i forum w Samarii, fragmenty zachodniej ściany okalającej słynną świątynię w Jerozolimie oraz mauzoleum-forteca w Herodionie. Ostatnia cześć (strony 142- 165) stanowi analizę rzymsko-hellenistycznych modeli i wpływów w architekturze Heroda. Autor używa nowego terminu śródziemnomorska koinè na określenie tego charakterystycznego stylu odkrytego w licznych budowlach epoki herodiańskiej. Prace dopełnia bibliografia dotycząca życia i dzieła króla Heroda i jego dynastii oraz naukowej edycji dzieł starożytnych źródeł pisanych.
Publikacja Hérode le roi architekte dowodzi, że naukowy obraz tego króla żydowskiego wykracza w badaniach historyków starożytności oraz archeologów Ziemi Świętej znacznie dalej niż krótki ewangeliczny epizod krwawej rzezi niewiniątek w relacji Ewangelisty Mateusza.
Dariusz DŁUGOSZ
Dariusz Długosz. Urodził się 1962 roku w Szczecinie. Absolwent Instytutu Historii Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie i Ecole du Louvre w Paryżu. Specjalizuje się w archeologii i filologii biblijnej. Współpracuje z polskimi i zagranicznymi pismami poświęconymi Biblii, między innymi „The Qumran Chronicle”, „The Biblical Archaeology Review”, „Przegląd Orientalistyczny”, „Ruch Biblijny i Liturgiczny”.
Recogito, nr 77 (wrzesień-grudzień 2014)
