Na francuskim rynku księgarskim w 2015 roku pojawiły się dwie nowe publikacje z biblistyki, dotyczące historyczno-kulturowego obszaru Żyznego Półksiężyca, czyli Bliskiego Wschodu, terenów ciągnących się od dzisiejszej Turcji poprzez Syrię, Irak i Iran, Liban, Izrael, Palestynę i Egipt.
Autorem pierwszej publikacji Les secrets de la Bible [Tajemnice Biblii], wydanej w Paryżu przez La Librairie Vuibert, jest Patrick Jean-Baptiste, francuski historyk specjalizujący się w badaniach dziejów i języków biblijnego Izraela (między innymi Dictionnaire des mots français venant de l’hébreu z 2010 roku). Jego nowa publikacja dotyczy długotrwałego procesu powstawania starożytnych ksiąg biblijnych Starego Testamentu, począwszy od jednego z najstarszych jego fragmentów Pieśni Debory (Księga Sędziów, rozdział 5). Już na wstępie warto wspomnieć o trójczłonowej strukturze Biblii hebrajskiej, na którą składają się następujące części: Pięcioksiąg (hebr. Tora) – obejmujący pierwsze księgi Biblii (Rodzaju, Wyjścia, Kapłańska, Liczb i Powtórzonego Prawa), Księgi Prorockie (hebr. Nebi’im) oraz pozostałe Pisma (hebr. Ketubim). Wielowiekowy proces kształtowania się hebrajskiego kanonu Biblii Starego Testamentu zakończył się dopiero w średniowieczu, gdyż w okresie od VII do XI wieku żydowscy uczeni w Piśmie, Masoreci (hebr. massora znaczy tradycja) dokonali w Babilonie i Tyberiadzie kompilacji oraz transkrypcji tych ksiąg, oddzielając słowa i wersety starożytnego tekstu hebrajsko-aramejskiego Biblii. Ogrom ich dokonań można by najkrócej streścić, podając choćby fragment początku Pisma Świętego: „Na początku Bóg stworzył niebo i ziemię”, którego hebrajski tekst w łacińskiej transkrypcji, gdyby nie oddzielono słów zdania, brzmiałby niezrozumiale i następująco: `cmncmntyhwhcrhlcyltltr.
Następnie Patrick Jean-Baptiste skupił się na zasadniczych momentach historii biblijnego Izraela, którego najstarszy historyczny ślad zawiera tzw. Stela Izraela, odkryta w 1896 roku przez angielskiego egiptologa Flindersa Petrie w starożytnych Tebach, zabytku z czasów egipskiego faraona Merenptaha, syna Ramzesa II, żyjącego w końcu XIII wieku p.n.e. Autor ukazał kolejno epizody „wyjścia” Hebrajczyków z niewoli egipskiej pod wodzą Mojżesza, który otrzymał Prawo „dziesięciu przykazań” na Gorze Synaj, oraz okres podboju Ziemi Świętej – Kanaanu i historyczny proces powstawania królestwa biblijnego Izraela za czasów pierwszych monarchów: Saula, Dawida i Salomona. Liczne odkrycia archeologii potwierdzają istnienie monarchii Dawidowej, między innymi Stela z Tel Dan odkryta w 1993 roku na północy Izraela oraz Stela Meszy z VIII wieku p.n.e. Dlatego książka „Tajemnice Biblii” ułatwia zrozumienie historii powstawania Starego Testamentu na tle dziejów biblijnego Izraela i starożytnego Bliskiego Wschodu.
Problematyce upadku cywilizacji starożytnego Bliskiego Wschodu w XII wieku p.n.e., czyli epoce inwazji tzw. Ludów Morza, poświęcona została druga praca: 1177 avant J.-C., le jour où la civilisation s’est effondrée [1177 rok przez narodzeniem Jezusa Chrystusa,dzień kiedy upadla cywilizacja], wydana w Paryżu przez La Découverte. Jej autorem jest znany amerykański archeolog Eric H. Cline, profesor historii i antropologii w Capitol Archaeological Institute na Uniwersytecie Waszyngtona. Brał on udział w wielu ekspedycjach archeologicznych na obszarze wschodniego śródziemnomorza, między innymi w Grecji, na Krecie i Cyprze, w Libanie, Izraelu i Egipcie. Jego kompleksowe i nowatorskie spojrzenie na czasy upadku wielkich mocarstw Bliskiego Wschodu w okresie „wyjścia biblijnych Hebrajczyków z niewoli egipskiej” pozwala lepiej zrozumieć przyczyny załamania się ówczesnej cywilizacji.
Ówczesne zmiany klimatu z towarzyszącymi mu suszami i falami głodu, trzęsienia ziemi, bunty społeczne i wojny stały u źródeł gigantycznych ruchów migracji i najazdów na Bliski Wschód tzw. Ludów Morza. Wielkie cywilizacje wschodniego śródziemnomorza od Grecji do Egiptu i od Kanaanu po Babilon załamały się na przełomie XIII i XII wieku p.n.e. w ciągu kilkudziesięciu lat. Warto zatem prześledzić ów dramatyczny i kreatywny zarazem historyczny proces upadku cywilizacji końca epoki brązu, który w efekcie przyniósł na gruzach dawnych potęg – Egiptu, Hetytów i Babilonu – powstanie biblijnego Izraela oraz rozwój alfabetu i greckiej demokracji.
Dariusz DŁUGOSZ
Dariusz Długosz. Urodził się 1962 roku w Szczecinie. Absolwent Instytutu Historii Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie i Ecole du Louvre w Paryżu. Specjalizuje się w archeologii i filologii biblijnej. Współpracuje z polskimi i zagranicznymi pismami poświęconymi Biblii, między innymi „The Qumran Chronicle”, „The Biblical Archaeology Review”, „Przegląd Orientalistyczny”, „Ruch Biblijny i Liturgiczny”.
Recogito, nr 78 (styczeń-czerwiec 2015)
