Relikwie Męki Pańskiej

Bolesny epizod Pasji Chrystusa, ukoronowanie cierniem, opisują trzej Ewangeliści: św. Mateusz (27,27-31), św. Marek (15,16-20) oraz św. Jan (19,2-3), natomiast nie wspomina o nim św. Łukasz. W relacji dwóch pierwszych Ewan­gelistów kolejność wypadków Pasji jest następująca: biczowanie, wyrok Piłata skazujący i koronacja cierniami, pomi­nięto scenę Ecce Homo. W opisie św. Jana odnajdujemy natomiast sceny biczowania, koronacji cierniami i Ecce Ho­mo przed wyrokiem Piłata, co sugerowałoby, że prokurator do końca usiłował ocalić Jezusa przed śmiercią!

Teksty ewangeliczne wskazują na fakt ukrzyżowania Jezusa bez Korony Cierniowej, ale… apokryfy Acta Pilati ukazują Chry­stusa ukoronowanego, co potwierdza także Ojciec Kościoła, Tertulian (II/III wiek n.e.). Sztuka chrześcijańska prezentu­je Ukrzyżowanego w Koronie Cierniowej dopiero w średniowieczu (fresk Sant’Urbano w Rzymie z XI wieku). Tymczasem Katedra Notre-Dame w Paryżu przechowuje „Najświętsze Relikwie Chrześcijaństwa” prezentowane wiernym i pielgrzymom w okresie Wielkiego Postu¹. Do skarbów-relikwii chrześcijaństwa – śladów Pasji w Katedrze Notre-Dame należą:
1. Święta Korona Cierniowa;
2. Gwóźdź Męki Pańskiej;
3. Fragment Krzyża Chrystusowego, odnale­ziony przez św. Helenę, matkę cesarza Konstantyna Wielkiego w Jerozolimie.

I. ŚWIĘTA KORONA CIERNIOWA

W skarbcu Katedry Notre-Dame przechowuje się Świętą Koronę Cierniową Zbawiciela, która obecnie stanowi prosty okrąg o śre­dnicy 21 cm i przekroju około 1,5 cm. Relikwiarz jest zabytkiem złotnictwa datowanym na XIX wiek. Sama Korona jest przechowywana w futerale z kryształu górskiego, zdobionym splotem cierni ze złota oraz sześcioma medalionami z herbami: Paryża, kanonika Katedry Notre-Dame, króla św. Ludwika IX oraz postaci Chrystusa, św. Denisa i św. Genowefy. Dzisiaj okrąg gałązek Korony jest pozbawiony cierni, które były wymieniane w najstarszych dokumentach.

Najstarszy tekst stwierdzający jej istnienie to list św. Pawła z Noli (około 409 roku), co potwierdza Kasjodor (480-575) wyliczając wśród wielkich relikwii Jerozo­limy Świętą Koronę Cierniową Zbawiciela. Jest pewne, że Korona była przechowywa­na w Konstantynopolu w Pałacu Blakern, mimo iż czczono Ją uprzednio w Jerozolimie. W relacji Daniela, przełożonego monasteru prawosławnego, który odwie­dził Jerozolimę w 1106 roku, nie ma już tej relikwii wśród pamiątek Świętego Mia­sta. Jeden z cierni odłączony jeszcze w Jerozolimie w 944 roku został wysłany do Dijon, natomiast w latach 944-1092 przekazano Koronę z Jerozolimy do Konstantynopola. Bliższe okoliczności tego wydarzenia nie są znane. Przed XIII wiekiem istnienie relikwii poświadczają liczne dokumenty, wśród najstarszych należy wymienić: katalog dworu w Bizancjum za Konstantyna VII (połowa X wieku) oraz list Aleksego Komnena do Roberta Flandryjskiego z 1092 roku.

Relikwia, zanim stała się własnością króla Francji w 1239 roku, należała wiec do Bizancjum. Cesarstwo osłabione woj­nami zaoferowało Koronę bogaczowi we­neckiemu, Mikołajowi Quirino, jako kaucje za olbrzymią sumę pieniędzy niezbęd­nych dworowi w Bizancjum. Król Francji, Ludwik IX Święty (1226-1270) dowie­dziawszy się o tej operacji finansowej zaoferował wykup Świętej Relikwii w zastaw. Relikwiarz opieczętowano w Konstantynopolu przez regenta oraz dodatkowo pie­częcią Doży Weneckiego. Opiekę nad Ko­roną w drodze z Wenecji do Paryża Król Ludwik IX powierzył braciom dominikanom, Andre i Jacquesowi de Longjumeau.

Korona Cierniowa przybyła z Wenecji do Paryża w dniu 18 sierpnia 1239 roku, przez północne Włochy i Niemcy. Król Francji Ludwik IX wyruszył z orszakiem naprzeciw relikwii w pobliżu Villeneuve l’Archevêque (diecezja Sens). W drodze do Paryża relikwie czczono podczas posto­ju w Montreau i w Melun, oraz na przedmieściu Saint-Antoine. Stąd wyruszyła procesja do Katedry Notre-Dame, której przewodził sam Król, idąc boso i niosąc osobiście relikwiarz. Po publicznej prezentacji Świętej Korony umieszczono Ją w oratorium pałacu królewskiego. Król postanowił wybudować Świętą Kaplice (Sainte-Chapelle) na miejscu dawnego oratorium św. Mikołaja. W dniu konse­kracji Kaplicy 15 kwietnia 1248 roku umieszczono tamże Koronę Cierniową przechowywaną w międzyczasie w Opactwie Saint-Denis. W 1791 roku z rozkazu królewskiego przeniesiono Koronę do Saint-Denis, a w 1793 roku relikwiarz, złoty cylinder, wysłano do Muzeum Monet, samą relikwie przekazano do Gabinetu Medali, wespół z innymi relikwiami Kościoła. W 1804 roku ówczesny minister kultu Jean-Étienne-Marie Portalis przeka­zał Koronę Cierniową Arcybiskupowi Pa­ryża. Relikwie uczczono uroczyście w dniu 10 sierpnia 1806 roku i odtąd przechowuje się Ją w skarbcu Katedry.

Korona w ówczesnym stanie nie po­siadała cierni, których w Europie czci się około czterdziestu. Pochodzą one bez­pośrednio z Palestyny i Bizancjum. W dniu przybycia Korony do Francji, król Ludwik IX własnoręcznie odłączył jeden cierń i podarował biskupowi Puy, Bernardowi de Montaigu, co poświadcza dyplom królewski z 1239 roku (przechowywany w Katedrze w Puy). Inny Cierń, podaro­wany przez króla, powędrował do Wenecji. Z kolei Cierń z Andria był darem brata króla, Karola I Andegaweńskiego. W ciągu wie­ków wielokrotnie Święte Ciernie stanowiły dary królewskie dla książąt, katedr i opactw (między innymi relikwia z Pizy we Włoszech, gdzie w 1323 roku wybudowano dla niej piękny kościół Santa Maria delia Spina). W 1656 roku odnotowano cud Świętego Ciernia dotyczący 10-letniej siostrzenicy filozofa Blaise’a Pascala, Marguerite Perier, cierpiącej na przetokę łzową lewego oka. 24 marca 1656 roku podczas ceremonii adoracji Świętej Korony dziewczynka dotknęła relikwii i została uzdro­wiona, co stwierdziła komisja chirurgów królewskich. Po konsultacji medycznej na Sorbonie 22 października 1656 roku uznano fakt cudownego uzdrowienia, co radykalnie zmieniło poglądy religijne filozofa Pascala. Rozpoczął on prace nad nieukończonym dziełem Apologie de la religion chrétienne.

II. ŚWIĘTY GWÓŹDŹ MĘKI PAŃSKIEJ

Informacje dotyczące Świętego Gwoździa przechowywanego w rzymskiej Bazylice Św. Krzyża z Jerozolimy wskazują na liczne ślady uderzeń. W starożytności Teodoret i Sozomen wspominają o od­kryciu gwoździ pasyjnych, jednak bez precyzowania miejsca, ani daty, natomiast św. Cyryl, Patriarcha Aleksandrii (376-444), poświadcza, że relikwie pozostały na Krzy­żu. Historycznie uważa się, że istniały cztery Święte Gwoździe Męki Pańskiej, lecz relikwiarz z Zakonu Dogli Angioli z Florencji nosi inskrypcje Unus ex XII clovis, co sugerowałoby liczbę dwunastu relikwii. Justin Louis Émile Combes w swoim studium La vraie croix pisze, iż „29 miast posiada 32 gwoździe lub ich fragmenty”, stąd niektóre z nich nie mu­szą być autentyczne. Autorzy starożytni (Rufin lub Grzegorz z Tours z VI wieku) przytaczają dzieje prawdziwych 4 gwoździ: pierwszy z czterech został użyty do wę­dzidła rumaka cesarza Konstantyna, obe­cnie jest przechowywany we Francji w Carpentras, drugi został wpięty do hełmu cesarza, trzeci użyto do ozdoby statuy Konstantyna, zaś czwarty św. Helena, matka cesarza, wrzuciła do Adriatyku, aby uciszyć burze na morzu. Warto wiedzieć, że jedna z tych relikwii przechowywana jest w Notre-Dame w relikwiarzu Świętego Krzyża w skarbcu Katedry.

 III. FRAGMENT ŚWIĘTEGO KRZYŻA MĘKI PAŃSKIEJ

Krzyżowanie było jedną z form wyro­ku śmierci praktykowaną przez Asyrię oraz Rzymian. Jezus został powieszony przez Rzymian z wyroku Poncjusza Piłata na Krzyżu (greckie stauros), na którego poprzecznej belce (łacińskie patibulum) umieszczono tytuł przewinienia. Ojcowie Kościoła (m.in. św. Jan Chryzostom) piszą, że Krzyż Jezusa przewyższał krzyże ukrzyżowanych obok łotrów. Ciało Jezusa złożono do Grobu na prośbę Józefa z Arymatei, zaś trzy krzyże i ciała dwóch skazańców bez wątpienia pochowano ze względu na przepisy czystości rytualnej Prawa żydow­skiego, Tory. Istnienie tej relikwii zdają się poświadczać relacje z IV wieku (św. Cy­ryl), mówiące o licznych fragmentach Krzyża przechowywanych w świecie. Zgo­dnie z tradycją starożytną (św. Ambroży, św. Paweł z Noli) odkrycie relikwii miało miejsce kilka lat po Soborze w Nicei (325) i jest przypisywane św. Helenie, matce cesarza Konstantyna Wielkiego. Odkrywszy miejsce ukrzyżowania cesarzowa Helena nakazała zrobić wykop, w którym odnale­ziono trzy krzyże. Dla identyfikacji Świętego Krzyża zbliżono trzy odkryte relikwie do pewnego chorego. Doznał on całkowi­tego uzdrowienia w obecności prawdziwego Krzyża Pańskiego. Św. Paweł z Noli przytacza fakt zmartwychwstania innego zmarłego w obecności relikwii, zaś św. Ambroży pisze, że identyfikacja Krzyża Je­zusa dokonała się na podstawie napisu: „Jezus z Nazaretu – Król Żydowski”. Jednakże Euzebiusz z Cezarei (IV wiek) wspomina o podróżach św. Heleny do Palestyny i budowie bazylik – i w Betlejem, i na Górze Oliwnej – nie pisząc niczego na temat Krzyża. Podobnie brak wzmianki o relikwii w relacji Pielgrzyma z Bordeaux, który odwiedził Święte Miejsca w Palesty­nie w 333 roku, między innymi Golgotę i Bazylikę Konstantyna w Jerozolimie. Inny dokument z przełomu IV i V wieku, Peregrinatio Aetheriae, mówi o odkryciu Świętego Krzyża, nie wymieniając jed­nak imienia św. Heleny (data odkrycia 14 września przed 335 rokiem, śmierć św. Heleny miała miejsce w 328 roku). Krzyż Męki Chrystusa stał się rychło bezcenną relikwią dla chrześcijaństwa, niczym Ko­rona Cierniowa.

W 347 roku św. Cyryl pisze, że liczne fragmenty Krzyża podarowano pielgrzymom, na przykład inskrypcja z 359 roku, odkryta w Tixtor w Mauretanii, poświad­cza istnienie tej relikwii. Św. Jan Chryzo­stom pisze, że wielu wiernych posiadało jej fragmenty, natomiast św. Paweł z Noli, w liście do Sulpicjusza Sewera (z V wie­ku), poświadcza przesyłkę kawałka Krzyża. Słynny fragment Świętego Krzyża z Bazy­liki Św. Krzyża z Jerozolimy w Rzymie został podarowany przez św. Helenę i Konstantyna (relacje św. Grzegorza z Tours). Inny fragment, podarowany Bizancjum, pochodzi z Krzyża odkrytego w Je­rozolimie. W bizantyjskim skarbcu cesarskim przechowywano go w VI wieku, po czym w 532 roku trafił do Bazyliki Hagia Sophia. W 569 roku św. Radegonda (kró­lowa Franków i założycielka Zakonu św. Krzyża w Poitiers) otrzymała od cesarza Bizancjum Justyna II fragment Świętego Krzyża.

Najbardziej czczonym fragmentem jest jednak relikwia Krzyża podarowana przez władcę Konstantynopola Baudoina królowi Francji, Ludwikowi IX około roku 1240 razem z „Gwoździem Pasyjnym” i fragmentem „grota włóczni, którą prze­bito ciało Jezusa”. Przechowuje się tę reli­kwię w skarbcu Notre-Dame. Mierzy oko­ło 22 cm długości. Katedra posiada także inny fragment Krzyża, który księżna Anna Gonzaga podarowała Opactwu Saint -Germain-des-Près. W czasach rewolucji przekazano go do Katedry Notre-Dame. Relikwiarz ze złota zawiera napis cesarza Manuela Komnena i jest używany przy każdym ingresie Arcybiskupa Paryża.³

Niedawna publiczna prezentacja Całunu Turyńskiego uzmysławia niekwestionowaną rolę relikwii Męki Pańskiej w tradycji chrześcijaństwa. „Święta Korona Cierniowa Zbawiciela” stanowi niewątpliwie jeden z najcenniejszych skarbów Kościoła. Ewangelista św. Marek używa greckiego terminu – akanthinos stephanos – podczas, gdy język hebrajski zawiera około 17 określeń „cierni” i „ostów”, między innymi dardar, hȏah, qȏs, czy akartha. W dolinie Jordanu (Palestyna) odkryto gatunek zwany ziziphus spina Christi, rzadziej rosnący w okolicy Jerozolimy, z którego upleciono zapewne Koronę Cierniową.

 Dariusz DŁUGOSZ

¹ Każdy piątek o godzinie 17.00 oraz w Wielki Piątek.
² Wydane w Paryżu, w roku 1902, s. 201.
³ Na wniosek R. de Fleury dwaj uczeni, Dacaisne z In­stytutu Francuskiego i Savi z Uniwersytetu w Pizie dokonali ekspertyzy czterech fragmentów Krzyża z Rzymu, Pizy, Florencji i Paryża (Notre-Dame). Warto wiedzieć, że archeolodzy fragmenty drewna sprzed 2 tysięcy lat odkryli pod­czas wykopalisk w Herculanum i Pompei.

Dariusz Długosz urodził się w 1962 roku w Szczecinie. Jest absolwentem Instytutu Historii Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie (1980-1985, archiwistyka), École du Louvre (1995-1996, muzealnictwo) oraz École Pratique des Hautes Études (EPHE) w Paryżu (2001, filologia biblijna). Pracownik naukowy Instytutu Historii Uniwersytetu Szczecińskiego (1985-1990) i, obecnie, technik serwisu kultury Muzeum Luwru w Paryżu. Specjalizuje się w archeologii i filologii biblijnej (studia pod kierunkiem prof. André Lemaire’a oraz prof. Józefa Melèze-Modrzejewskiego, znanego badacza antycznego judaizmu z Sorbony), a także w badaniach nad odkryciami w Qumran. Autor licznych publikacji poświęconych rękopisom znad Morza Martwego („The Qumrân Chronicle”, „The Biblical Archaeology Review”) i studiów poświęconych unikalnym artefaktom archeologii z Qumran w zbiorach Luwru („Revue de Qumrân”). Był redaktorem publikacji wydanej przez paryski oddział Polskiej Akademii Nauk, dedykowanej Józefowi Tadeuszowi Milikowi z okazji międzynarodowego kolokwium qumranologów (w roku 2000). 

„Nasza Rodzina“, nr 3-4 (654-655) 1999, s. 9-11.