W środę 24 lipca, korzystając z wolnego przedpołudnia, postanowiłem powłóczyć się „rzymskimi śladami Caravaggio”. Chodzi oczywista o Michelangelo Merisi (1571-1610), malarza „przeklętego” i porywczego, który został skazany na karę śmierci za to, że podczas bójki zabił człowieka, również malarza, Nuccio Tomassoni. A przy tym, jednego z najsłynniejszych artystów malarstwa włoskiego. Twórcę tak charakterystycznego dla jego obrazów światłocienia.
Trasa spaceru trwała około 3 godzin. Biegła od via della Scrofa, gdzie Merisi zamieszkał zaraz po przybyciu do Rzymu w latach 1596/1597 – do gospody przy via della Lupa, gdzie najczęściej posilał się (i popijał), gdyż od 1604 roku zamieszkał nieopodal, w „Zaułku Bożej Miłości” (Vicolo Divino Amore, 19), oddając się z pasją nie tylko malarstwu… Tak, Caravaggio znany był z licznych kontaktów z lokalnymi prostytutkami. Jedna z nich, Lena, była nawet nazwana jego kobietą: „donna di Caravaggio”. Służyła mu za modelkę do licznych obrazów, również tych „świętych”.
Michał Anioł Merisi z Caravaggio (okolice Bergamo) spędził w Rzymie najważniejsze lata swego dorosłego życia i pozostawił po sobie liczne dzieła malarskie najwyższego lotu. Kilka jego obrazów można do dziś podziwiać w ich oryginalnym kontekście, to znaczy w rzymskich kościołach, dla których malarz tworzył swe dzieła o tematyce religijnej. Kiedy przybył do Wiecznego Miasta zamieszkał najpierw – jak już wspomniałem – przy via della Scrofa, na tyłach kościoła św. Augustyna. Znajdowało się tam mieszkanie i sklepik sycylijskiego malarza Lorenzo Carli. To on przyjął Caravaggio najmując go do malowania portretów („teste”). Kolejnym mieszkaniem Michelangelo (1597/1600) był słynny Pałac Madama, aktualnie siedziba Senatu Włoskiego. Przez trzy lata gościł go w nim kard. Francesco Maria del Monte, zatrudniając do pracy w pobliskich kościołach.
Pierwszym więc kościołem, który nawiedziłem, była katolicka misja francuska w Rzymie, czyli kościół św. Ludwika (San Luigi dei Francesi). To właśnie tu znajduje się cykl trzech najsłynniejszych obrazów dedykowanych św. Mateuszowi: Powołanie św. Mateusza (1599-1600), Św. Mateusz i Anioł (1602) oraz Męczeństwo św. Mateusza (1602). Następnie udałem się do kościoła Santa Maria del Popolo, przy przestrzennym i pięknym placu o tej samej nazwie. Bazylika prowadzona jest przez Ojców Augustianów, a w niej kolejne dwa dzieła uwielbianego i nienawidzonego geniusza: Nawrócenie św. Pawła (1601) i Ukrzyżowanie św. Piotra (1600/1601). Stamtąd powróciłem do kościoła św. Augustyna, w którym również posługują augustianie, a gdzie znajduje się nie tylko grób matki Augustyna – św. Moniki – ale również kaplica Madonny Pielgrzymów, albo po prostu Matki Bożej Loretańskiej pędzla Caravaggio, która zamiast błękitnego płaszcza ma na sobie czerwoną wydekoltowaną suknię i chodzi boso.
Caravaggio – jako człowiek – nie był zdecydowanie godny naśladowania. Miał nie tylko czarne oczy, ale i ciemny charakter. Taki enfant terrible! O jego rzymskim pobycie często dowiadujemy się z kronik policyjnych. Malowane przez niego obrazy charakteryzują się nie tylko tajemniczą grą światła i cienia, ale również przesycone są naturalizmem postaci. Jego święci bohaterowie to twarze zwykłych śmiertelników o prostych rysach i brudnych stopach. Sceny w jego obrazach pełne są napięcia, głębokiego bólu ofiar i krwi. Trochę tak, jak życie samego artysty.
Warto wiedzieć, iż w Rzymie – w Galerii Borghese – można też zobaczyć inne dzieła mistrza Caravaggio:
– Chłopiec z koszem owoców (Fanciullo con canestro di frutta),
– Chory Bachus” (Bacchino malato),
– Madonna giermków ze św. Anną (Madonna dei palafrenieri),
– Św. Hieronim piszący (San Girolamo scrivente),
– Dawid z głową Goliata (Davide con la testa di Golia).
Stanisław STAWICKI
Rzym, 24 lipca 2019 roku
Ks. Stanisław Stawicki. Pallotyn. Urodził się w 1956 roku w Kowalu. Wyższe Seminarium Duchowne w Ołtarzewie ukończył w 1982 i w tym samym roku przyjął święcenia kapłańskie. Studiował w Rzymie (1986-1988). Przez wiele lat pracował na misjach w Rwandzie i Kamerunie (1983-1999), gdzie pełnił stanowisko mistrza nowicjatu (1990-1999). W roku 2003 na Wydziale Teologicznym jezuickiego Centre Sèvres w Paryżu obronił swoją pracę doktorską Współdziałanie. Pasja życia. Życie i działalność Wincentego Pallottiego (1795-1850), założyciela Zjednoczenia Apostolstwa Katolickiego. Przez trzy lata (do października 2011 roku) prowadził Międzynarodowe Centrum Formacji Pallotyńskiej „Cenacolo” przy Via Ferrari w Rzymie. W kwietniu 2012 roku został dyrektorem Pallotyńskiego Centrum Formacyjnego „Genezaret” w Gomie (Demokratyczna Republika Konga). W latach 2014-2017 był sekretarzem Zarządu Prowincji Chrystusa Króla w Warszawie. Od 2017 roku jest kustoszem kościoła Santissimo Salvatore in Onda w Rzymie.
Recogito, rok XX, lipiec 2019
