Mówiąc o kubizmie, który zafascynował w czterdziestych latach XX stulecia niemieckiego kolekcjonera Heinza Berggruena, mamy na uwadze zabawy z formą zmieniające rzeczywiste, jak i fantastyczne tematy pojawiające się w wyobraźni artysty. Tworzenie obrazu kubistyczną manierą przestało być kopiowaniem, a stało się rodzajem eksperymentowania i konstruowania obrazu za pomocą kilku prostych elementów, nie zaburzając jego trójwymiarowości i głębi. Nowy kierunek w sztuce dla jednych wydawał się pogwałceniem dobrego smaku, dla innych był kolejną rewolucją w malarstwie. Dzisiaj już nie szokują kubistyczne obrazy, na których szukało się związków zachodzących między poszczególnymi częściami malowanego przez artystę na przykład ,,przedmiotu”.
Dzięki spójności wyselekcjonowanych dzieł z prywatnej kolekcji Berggruena, paryska Oranżeria pokazała, jak wyglądały narodziny europejskiego malarstwa XX stulecia. Ekspozycja została podzielona na pięć tematycznych sekcji: „Picasso i inni”, „Martwe natury”, „Mnogość twarzy i postaci ludzkich”, „Abstrakcyjne terytoria”, „Kolekcjoner, właściciel galerii i wydawca”. Prym wiodą Pablo Picasso i Henri Matisse. Nie zabrakło tak znanych twórców jak Georges Braque, Alberto Giacometti oraz Paul Klee. Śledząc ewolucję kubizmu, dotykając malarstwa i rzeźby, łatwo rozpoznać zainteresowania niemieckiego kolekcjonera, jego upodobania i pasję zbieractwa, szczególnie ukierunkowaną na sztukę początków XX stulecia.
Konstruował i powielał ją przez sześćdziesiąt lat. 120 dzieł Picassa, 60 prac Paula Klee, w tym wiele obrazów Matisse’a, rzeźby Giacometttiego, kilka prac Braque’a i Cézannae’a. Świadczą one o przemyślanym i idealnym zbiorze, w którym panuje pewien rodzaj tematycznej harmonii. Nie można zapominać, iż interesował go również Vincent van Gogh czy Georges Seurat, jednak przemożne zafascynowanie kubizmem decydowało o wyborze prac. Pierwszy, zakupiony w Chicago w 1940 roku rysunek Paula Klee, zatytułowany Upiorna Perspektywa, dał początek rozrastającej się latami wyselekcjonowanej kolekcji.
Urodzony w Niemczech, w Berlinie w 1914 roku, w żydowskiej rodzinie, Berggruen opuścił kraj w czasie rodzącego się reżimu nazistowskiego. Schronienie dały mu Stany Zjednoczone. Na uniwersytecie w Berkeley zdobył stypendium. W późniejszym czasie uzyskał naturalizację. Po zakończeniu wojny powrócił do Niemiec w mundurze amerykańskiego żołnierza. Będąc z wykształcenia dziennikarzem, przez krótki czas współpracował z gazetą monachijską „Heute”. W późniejszym czasie UNESCO zaproponowało mu stanowisko administracyjne w Paryżu, co na długi czas związało go z francuską stolicą. Krok po kroku sam stawał się handlarzem dzieł sztuki, otwierając pierwszą swoją galerię księgarnię na placu Dauphine na wyspie Cité.
Był rok 1947. Znajomości z Tristanem Tzarą, Paulem Eluardem, Picassem, Matissem i Giacomettim otworzyły przed Berggruenem nowsze perspektywy i kolejną lokalizację galerii. W 1950 roku przeniósł się na rue l’Université, organizując pierwszą ekspozycję poświęconą grafikom Paula Klee, jednocześnie wystawiając przygotowane z tej okazji katalogi, których był autorem. Zachowane do dzisiaj egzemplarze w Muzeum Berggruen są świadectwem zaangażowania najbardziej wpływowej sfery artystycznej i literackiej nie tak odległej epoki w przedsięwzięcie, jakiego podjął się niemiecki handlarz dzieł sztuki.
Heinz Berggruen jako pierwszy we Francji zaprezentował paryżanom papieres découpés Matisse’a. Galeria przyciągała nowatorstwem i nowością. Przychodziło się tam oglądać dzieła dadaistów i surrealistów oraz takich mistrzów jak Pablo Picasso, Henri Matisse, Joan Miró, Kurt Schwitters, Karl Appel, Pierre Soulages. Zainteresowanie było duże, a prosperująca galeria pobudzała coraz to większy apetyt na inwestowanie w ten rodzaj sztuki. Z czasem Berggruen pokazywał swoje zbiory w Londynie i Genewie. Były to lata latach osiemdziesiąte i dziewięćdziesiąte XX wieku. Mimo tego, iż z czasem zaprzestał prowadzenia galerii, żyłka zbieracza tliła się w nim nadal. Miał również ambitne cele, z których skorzystały paryskie Muzeum Sztuki Współczesnej i nowojorskie Metropolitan Muzeum, którym ofiarował prace Paula Klee. Jednak najbardziej wymowny gest niemiecki kolekcjoner uczynił w stronę rodzinnego miasta. W 1996 roku zamieszkał w stolicy Niemiec. Zainaugurowana w Museum Charlottenburg-Wilmersdorf wystawa pod nazwą „Kolekcja Berggruen. Picasso i jego czas” prezentowała jego zbiory odnosząc prawdziwy sukces. Państwowe Muzea w Berlinie za pośrednictwem Fundacji Dziedzictwa Kulturowego w 2000 roku nabyły kolekcję swego rodaka. W 2004 roku w dziewięćdziesiątą rocznicę jego urodzin muzeum i zbiorom nadano imienię Berggruen.
W życiu prywatnym Heinz Berggruen związany był z dwoma kobietami Amerykanką Lilian Zellerbach i niemiecką aktorką Bettiną Moissi. Był ojcem czworga dzieci. Przeżył 93 lata. zmarł w Neuilly sur Seine pod Paryżem w 2007 roku.
Anna SOBOLEWSKA
Anna Sobolewska – urodziła się w Białymstoku. Studiowała pedagogikę w Krakowie. Współpracowała między innymi z paryską Galerią Roi Doré i ukazującymi się we Francji czasopismami: „Głos Katolicki” i „Nasza Rodzina”. W roku 2015 w Éditions Yot-art wydała książkę Paryż bez ulic. Jocz, Niemiec, Urbanowicz i inni. Od ponad trzydziestu lat mieszka w Paryżu.
Recogito, rok XXV, listopad 2024
